G E O G R A F I A - T U R Y S T Y K A
środa, 26 października 2011
II a / II k - mapa do zadania : Występowanie bagien w Polsce
środa, 19 października 2011
Zadanie - klasa II TMEH
TREŚĆ DO ZADAŃ
Podstawowymi czynnikami decydującymi o zróżnicowaniu społeczno - kulturowym ludności świata są język i religia. Wspólnota języka i religii w dużym stopniu rozstrzyga o przynależności do danej grupy etnicznej, oraz jest bardzo istotnym wyróżnikiem tożsamości narodowej.
Języki świata
Ze względu na olbrzymie zróżnicowanie językowe ludności świata oraz brak pełnych informacji dotyczących występowania poszczególnych języków, ich podobieństw i różnic, nie można jeszcze dokonać pełnej ich klasyfikacji. Językoznawcy na podstawie stwierdzonych podobieństw grupują poszczególne języki w grupy językowe, które z kolei łączy się w rodziny językowe.
Najbardziej rozpowszechnione rodziny językowe to:
1) Indoeuropejska – jest najbardziej rozpowszechniona przestrzennie, należącymi do niej językami posługuje się ok. 1/3 ludności świata. W jej skład wchodzą następujące grupy językowe: języki germańskie (angielski, niemiecki, holenderski, szwedzki, duński), języki romańskie (francuski, włoski, hiszpański, portugalski, rumuński), języki słowiańskie (polski, czeski, słowacki, rosyjski, ukraiński, bułgarski, serbski, chorwacki), języki bałtyckie (litewski, łotewski), języki celtyckie (irlandzki, szkocki, walijski, bretoński), języki indoirańskie (irański, urdu, hindi) występujące w Iranie, Afganistanie, Pakistanie i północnych Indiach oraz pozostałe (grecki, albański, ormiański);
2) Semito-chamicka – (np. arabski, hebrajski) obejmuje głównie Afrykę Północną i Półwysep Arabski;
3) Kongo-kordofańska – najbardziej rozpowszechniona rodzina języków w środkowej i południowej Afryce, w jej skład wchodzi podrodzina Niger-Kongo grupująca głównie języki bantu;
4) Nilo-saharyjska – jest to hipotetyczna rodzina obejmująca ok. 150 języków rozprzestrzenionych od Czadu poprzez południowy Sudan, Kenię, po północną Tanzanię (np.: język masajski, dinka);
5) Khojsan (języki buszmeńsko-hotentocki) – (głównie język nama) rozpowszechniona głównie w Afryce Pd.-Zach. (Angola, Namibia, Botswana, RPA);
6) Kaukaska – (np. gruziński, czeczeński, inguski) rozpowszechniona głównie wśród ludów zamieszkujących góry Kaukaz;
7) Drawidyjska – (np. tamilski, telugu) rozpowszechniona głównie w południowej części Indii i na Cejlonie;
8) Chińsko-tybetańska – (chiński, tybetański, kareński) rozpowszechniona głównie na terenie wschodnich Chin, Tybetu i Birmy (stan Karen na pd. wsch.); posługuje się nimi ponad 1,3 mld ludzi;
9) Uralska – obejmuje dwie grupy językowe: ugrofińską (np.: fiński, estoński, węgierski, lapoński) i samodyjską rozpowszechnioną głownie w pn.-zach. Syberii;
10) Austryjska – rozpowszechniona głównie w Azji Południowo-Wschodniej na Madagaskarze i wyspach Oceanii. Dzieli się na dwie gałęzie:
• austroazjatycką, rozpowszechnioną głównie na Półwyspie Indochińskim (Wietnam, Kambodża, Tajlandia – główne języki: wietnamski, kmerski),
• austronezyjską, w której wyróżnia się trzy grupy języków: miao-jao (występujące w południowych Chinach, Laosie i Wietnamie), thaj (występujące w Tajlandii, Birmie, Laosie, Wietnamie), indonezyjsko-oceaniczną (występującą w Indonezji, Madagaskarze, Filipinach oraz wyspach Melanezji i Polinezji);
11) Ałtajska – liga językowa obejmująca trzy grupy języków: tureckich, mongolskich i mandżursko-tunguskich rozpowszechnionych od Turcji, przez centralną Azję aż po wschodnią Syberię i Mandżurię (główne języki: turecki, uzbecki, mongolski, buriacki);
12) Języki paleoazjatyckie – jest to sztucznie utworzona grupa niespokrewnionych ze sobą rodzin językowych i języków, którymi posługuje się rdzenna ludność wschodniej Syberii i Dalekiego Wschodu;
13) Języki australijskie i papuaskie – grupa języków rdzennej ludności Australii i Nowej Gwinei;
14) Języki indiańskie – sztucznie utworzona grupa wielu rodzin językowych grupujących języki Indian obu Ameryk. Do tej pory opisano i sklasyfikowano w 150 rodzin językowych ok. 1000 języków indiańskich. Najważniejsze języki współcześnie występujące to: keczua (Peru, Boliwia), ajmara (Boliwia), guarani (Paragwaj, Brazylia, Argentyna).
Istnieją również na świecie trzy ważne języki o nieustalonej przynależności do żadnej rodziny językowej; są to: język japoński, koreański i baskijski.
Biorąc pod uwagę ilość osób posługujących się na co dzień danym językiem, w czołówce znajdują się: chiński (1300 mln), hindi (460 mln), angielski (400 mln), hiszpański (360 mln), arabski (200 mln), bengalski (200 mln), indonezyjski (180 mln), portugalski (176 mln), rosyjski (160 mln).
Religie świata
Głównymi religiami świata są:
Chrześcijaństwo – będące największą religią monoteistyczną (wiara w jednego boga) świata skupiającą we wszystkich odłamach ok. 2 mld wyznawców. Powstało w I wieku n.e. na terenie Palestyny. Chrześcijaństwo głosi wiarę w jednego Boga w trzech osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty), czyli Trójcę Świętą. Podstawę wiary stanowi Boże Objawienie zawarte w Piśmie Świętym (Biblii), co sprawia, że korzysta ono także z tradycji judaizmu. W historii chrześcijaństwa odnotowano liczne schizmy i herezje, powodujące rozbicie pierwotnie jednolitego kościoła. Najważniejsze odłamy to:
• Katolicyzm ( ponad 1 mld wyznawców ) rozpowszechniony głównie w Europie Południowej i Środkowej oraz Ameryce Łacińskiej;
• Protestantyzm ( ok. 400 mln wyznawców ) – tą nazwą obejmuje się wszystkie kościoły ewangelickie powstałe po zapoczątkowanym w XVI w. ruchu religijnym – reformacji. Protestanci koncentrują się głównie w północno-zachodniej Europie, USA, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii i RPA;
• Prawosławie ( ok. 240 mln wyznawców ) powstało po schizmie w 1054 r. i oddzieleniu się kościoła bizantyjskiego od chrześcijaństwa zachodniego. Wyznawcy prawosławia dominują w Rosji, Ukrainie, Białorusi, Grecji, Bułgarii, Rumunii, Serbii, Macedonii oraz na Bliskim Wschodzie;
• Anglikanizm ( ok. 74 mln wyznawców ), kościół państwowy w Anglii, powstały w XVI w. na podstawie edyktu parlamentu ( Akt Supremacji – 1534 r.) oraz działalności króla Henryka VIII. Działania te doprowadziły do uniezależnienia się od papieża. W anglikanizmie widoczne są teologiczne wpływy reformacji, głównie kalwinizmu.
Islam – druga wielka religia monoteistyczna założona w VII w. przez proroka Mahometa. W roku 622 Mahomet uciekł z Mekki do Medyny (hidżra), obawiając się prześladowań za głoszone poglądy. Datę tę uważa się za początek ery islamskiej i początek kalendarza muzułmańskiego: 1 rok A.H. (anno hidżra). Islam opiera się na wierze w jednego Boga – Allaha, objawiającego się prorokom, z których ostatnim i największym był Mahomet. Świętą księgą islamu jest spisany przez Mahometa Koran, zawierający przekazane mu przez Boga Objawienie. Praktyka życia religijnego muzułmanina opiera się na przestrzeganiu pięciu obowiązków, zwanych filarami wiary:
1. Publiczne wyznanie wiary w jednego Boga (szahada).
2. Obowiązkowa modlitwa pięć razy dziennie (salat).
3. Post w miesiącu ramadan (saum).
4. Płacenie jałmużny (zakat).
5. Pielgrzymka do Mekki, raz w życiu, w miarę możliwości (hadżdż).
Zasady religii i kultury islamskiej ukształtowały się na bazie przepisów zawartych w Koranie oraz Sunnie (tradycji Proroka) obejmującej zbiór opowieści dotyczących jego postępowania oraz wypowiedzi na temat wiary i zachowania się muzułmanów. Na podstawie Koranu i Sunny powstało prawo muzułmańskie – szariat. Wyznawcy islamu dominują głównie w północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie, w Azji Centralnej i Południowo-Wschodniej. Islam również nie ustrzegł się podziałów, dwa jego główne odłamy to sunnici ok. 90% wyznawców, i szyici ok. 10% (np. południowy Irak i Iran).
Judaizm – najstarsza religia monoteistyczna, która dała początek chrześcijaństwu i islamowi. Początki jej sięgają Abrahama, który ok. 2000 roku p.n.e. wyruszył z Ur w Mezopotamii do Kanaan. Święta księga judaizmu to Tora (Pięcioksiąg Mojżeszowy, wg tradycji przekazany mu na górze Synaj), będąca najważniejszą częścią Starego Testamentu. Drugą ważną księgą jest Talmud będący rodzajem kodeksu prawnego i religijnego oraz komentarzem do Tory. Judaizm jest religią narodu żydowskiego, liczbę jego wyznawców szacuje się na mniej więcej 18 mln.
Hinduizm – religia politeistyczna rozwinięta w Indiach. Cechuje ją brak jednolitej doktryny religijnej. Spośród licznych początkowo bóstw obecnie najważniejsze są Wisznu i Siwa. Hinduizm zakłada, że trwanie świata opiera się na jego odnawianiu się w kolejno następujących cyklach. Człowiek w swoich kolejnych wcieleniach może stopniowo się doskonalić, aby uwolnić się od złych uczynków i uzyskać zbawienie. Liczba wyznawców sięga 790 mln i skupiają się głównie w Indiach.
Buddyzm – religia powstała w Indiach w V w. p.n.e. skąd rozpowszechniła się na tereny Azji Południowo-Wschodniej i Wschodniej. Jej założyciel to książę Siddartha Gautama, zwany Buddą (Przebudzony, Oświecony, zrezygnował z dostatniego życia i został wędrownym ascetą i mędrcem). Buddyzm jest z założenia systemem ateistycznym, gdyż uznaje, że bogowie nie mają żadnego znaczenia wobec samodzielnej drogi człowieka do doskonalenia się, wyzwolenia z cyklu kolejnych wcieleń ( reinkarnacji ) i osiągnięcia całkowitego spokoju, czyli stanu nirwany ( wygaśnięcia wszelkich pragnień ). Liczbę buddystów szacuje się obecnie na mniej więcej 354 mln.
Konfucjonizm – jest doktryną religijno-filozoficzną i etycznospołeczną głoszoną przez Konfucjusza (551-479 p.n.e.) oraz jego uczniów. Jest religią bez naczelnego boga, zakłada natomiast, że wszystko co się dzieje musi być zgodne z „ładem nieba”, czyli najwyższą zasadą regulującą porządek i harmonię wszystkich zjawisk zachodzących w świecie. Konfucjanizm określa miejsce ludzi w hierarchii społecznej oraz zasady regulujące współżycie ludzi, wychowanie, doskonalenie osobowości i mentalności człowieka. Był on dominującą filozofią w feudalnych Chinach aż do XX w. Obecnie liczbę jego wyznawców szacuje się na mniej więcej 6 mln. Oprócz wymienionych głównych religii duża liczba wyznawców wyznaje także tzw. religie pierwotne. Skupiają się oni głównie w słabo rozwiniętych regionach Afryki, Azji oraz Amazonii czy Nowej Gwinei. Istnieją również religie i ruchy religijne łączące i modyfikujące różne elementy już istniejących religii (np. sikhizm w Indiach, bahaizm w Iranie).
Chrześcijaństwo – będące największą religią monoteistyczną (wiara w jednego boga) świata skupiającą we wszystkich odłamach ok. 2 mld wyznawców. Powstało w I wieku n.e. na terenie Palestyny. Chrześcijaństwo głosi wiarę w jednego Boga w trzech osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty), czyli Trójcę Świętą. Podstawę wiary stanowi Boże Objawienie zawarte w Piśmie Świętym (Biblii), co sprawia, że korzysta ono także z tradycji judaizmu. W historii chrześcijaństwa odnotowano liczne schizmy i herezje, powodujące rozbicie pierwotnie jednolitego kościoła. Najważniejsze odłamy to:
• Katolicyzm ( ponad 1 mld wyznawców ) rozpowszechniony głównie w Europie Południowej i Środkowej oraz Ameryce Łacińskiej;
• Protestantyzm ( ok. 400 mln wyznawców ) – tą nazwą obejmuje się wszystkie kościoły ewangelickie powstałe po zapoczątkowanym w XVI w. ruchu religijnym – reformacji. Protestanci koncentrują się głównie w północno-zachodniej Europie, USA, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii i RPA;
• Prawosławie ( ok. 240 mln wyznawców ) powstało po schizmie w 1054 r. i oddzieleniu się kościoła bizantyjskiego od chrześcijaństwa zachodniego. Wyznawcy prawosławia dominują w Rosji, Ukrainie, Białorusi, Grecji, Bułgarii, Rumunii, Serbii, Macedonii oraz na Bliskim Wschodzie;
• Anglikanizm ( ok. 74 mln wyznawców ), kościół państwowy w Anglii, powstały w XVI w. na podstawie edyktu parlamentu ( Akt Supremacji – 1534 r.) oraz działalności króla Henryka VIII. Działania te doprowadziły do uniezależnienia się od papieża. W anglikanizmie widoczne są teologiczne wpływy reformacji, głównie kalwinizmu.
Islam – druga wielka religia monoteistyczna założona w VII w. przez proroka Mahometa. W roku 622 Mahomet uciekł z Mekki do Medyny (hidżra), obawiając się prześladowań za głoszone poglądy. Datę tę uważa się za początek ery islamskiej i początek kalendarza muzułmańskiego: 1 rok A.H. (anno hidżra). Islam opiera się na wierze w jednego Boga – Allaha, objawiającego się prorokom, z których ostatnim i największym był Mahomet. Świętą księgą islamu jest spisany przez Mahometa Koran, zawierający przekazane mu przez Boga Objawienie. Praktyka życia religijnego muzułmanina opiera się na przestrzeganiu pięciu obowiązków, zwanych filarami wiary:
1. Publiczne wyznanie wiary w jednego Boga (szahada).
2. Obowiązkowa modlitwa pięć razy dziennie (salat).
3. Post w miesiącu ramadan (saum).
4. Płacenie jałmużny (zakat).
5. Pielgrzymka do Mekki, raz w życiu, w miarę możliwości (hadżdż).
Zasady religii i kultury islamskiej ukształtowały się na bazie przepisów zawartych w Koranie oraz Sunnie (tradycji Proroka) obejmującej zbiór opowieści dotyczących jego postępowania oraz wypowiedzi na temat wiary i zachowania się muzułmanów. Na podstawie Koranu i Sunny powstało prawo muzułmańskie – szariat. Wyznawcy islamu dominują głównie w północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie, w Azji Centralnej i Południowo-Wschodniej. Islam również nie ustrzegł się podziałów, dwa jego główne odłamy to sunnici ok. 90% wyznawców, i szyici ok. 10% (np. południowy Irak i Iran).
Judaizm – najstarsza religia monoteistyczna, która dała początek chrześcijaństwu i islamowi. Początki jej sięgają Abrahama, który ok. 2000 roku p.n.e. wyruszył z Ur w Mezopotamii do Kanaan. Święta księga judaizmu to Tora (Pięcioksiąg Mojżeszowy, wg tradycji przekazany mu na górze Synaj), będąca najważniejszą częścią Starego Testamentu. Drugą ważną księgą jest Talmud będący rodzajem kodeksu prawnego i religijnego oraz komentarzem do Tory. Judaizm jest religią narodu żydowskiego, liczbę jego wyznawców szacuje się na mniej więcej 18 mln.
Hinduizm – religia politeistyczna rozwinięta w Indiach. Cechuje ją brak jednolitej doktryny religijnej. Spośród licznych początkowo bóstw obecnie najważniejsze są Wisznu i Siwa. Hinduizm zakłada, że trwanie świata opiera się na jego odnawianiu się w kolejno następujących cyklach. Człowiek w swoich kolejnych wcieleniach może stopniowo się doskonalić, aby uwolnić się od złych uczynków i uzyskać zbawienie. Liczba wyznawców sięga 790 mln i skupiają się głównie w Indiach.
Buddyzm – religia powstała w Indiach w V w. p.n.e. skąd rozpowszechniła się na tereny Azji Południowo-Wschodniej i Wschodniej. Jej założyciel to książę Siddartha Gautama, zwany Buddą (Przebudzony, Oświecony, zrezygnował z dostatniego życia i został wędrownym ascetą i mędrcem). Buddyzm jest z założenia systemem ateistycznym, gdyż uznaje, że bogowie nie mają żadnego znaczenia wobec samodzielnej drogi człowieka do doskonalenia się, wyzwolenia z cyklu kolejnych wcieleń ( reinkarnacji ) i osiągnięcia całkowitego spokoju, czyli stanu nirwany ( wygaśnięcia wszelkich pragnień ). Liczbę buddystów szacuje się obecnie na mniej więcej 354 mln.
Konfucjonizm – jest doktryną religijno-filozoficzną i etycznospołeczną głoszoną przez Konfucjusza (551-479 p.n.e.) oraz jego uczniów. Jest religią bez naczelnego boga, zakłada natomiast, że wszystko co się dzieje musi być zgodne z „ładem nieba”, czyli najwyższą zasadą regulującą porządek i harmonię wszystkich zjawisk zachodzących w świecie. Konfucjanizm określa miejsce ludzi w hierarchii społecznej oraz zasady regulujące współżycie ludzi, wychowanie, doskonalenie osobowości i mentalności człowieka. Był on dominującą filozofią w feudalnych Chinach aż do XX w. Obecnie liczbę jego wyznawców szacuje się na mniej więcej 6 mln. Oprócz wymienionych głównych religii duża liczba wyznawców wyznaje także tzw. religie pierwotne. Skupiają się oni głównie w słabo rozwiniętych regionach Afryki, Azji oraz Amazonii czy Nowej Gwinei. Istnieją również religie i ruchy religijne łączące i modyfikujące różne elementy już istniejących religii (np. sikhizm w Indiach, bahaizm w Iranie).
Religia, historia, tradycja, wyznawane wartości, sztuka i nauka, a także coś tak elementarnego jak język - składają się na dorobek materialny i duchowy społeczeństwa - tzw. kulturę
Często nie uświadamiamy sobie, jak głęboko kształtuje nas kultura.
Daje poczucie wspólnoty, wyposaża w wartości, uczy wzorów zachowań i pozwala się porozumieć.
Krąg kulturowy:
Jest to wspólnota posługująca się tym samym systemem wartości (religia oraz tradycja), tym samym (podobnym) językiem, oraz o podobnej historii (przeszłości). Na podstawie tych kryteriów wydzielić można 12 kręgów kulturowych :
Jest to wspólnota posługująca się tym samym systemem wartości (religia oraz tradycja), tym samym (podobnym) językiem, oraz o podobnej historii (przeszłości). Na podstawie tych kryteriów wydzielić można 12 kręgów kulturowych :
- krąg angloamerykański
- krąg europejski
- krąg wschodniosłowiański
- krąg chiński
- krąg indyjski
- krąg islamski
- krąg australijski
- krąg japoński
- krąg latynoamerykański
- krąg pacyficzny
- krąg Afryki Subsaharyjskiej
- krąg Azji Południowo-Wschodniej
a) krąg europejski:
Tworzony jest przez kraje Europy Zachodniej i Środkowej. Mieszka tam 520 milionów ludzi. Poza nielicznymi wyjątkami, narody tego kręgu posługują się językami z rodziny indoeuropejskiej. Narody kręgu europejskiego wyznają chrześcijaństwo, a wartości niesione przez tą religię są powszechnie uznawane, nawet przez deklarujących areligijność. Tożsamość kręgu europejskiego wzmacnia istnienie Unii Europejskiej.
b) krąg wschodniosłowiański:
Obejmuje kraje słowiańskie, leżące na wschód od Polski: Rosję, Ukrainę, oraz Białoruś, a także dwa kraje niesłowiańskie - Gruzję i Armenię. Niektórzy do tego kręgu zaliczają również północną część Kazachstanu i europejskie kraje prawosławne, takie jak Bułgaria, Serbia, część Grecji i Cypru. Więzi buduje wyznawana religia, którą jest prawosławie, a także języki słowiańskie, różniące się od słowiańskich języków kręgu zachodniego alfabetem. Obszar całego kręgu wschodniosłowiańskiego był i nadal jest strefą wpływów politycznych i militarnych Rosji.
c) krąg anglo - amerykański:
Należą doń dwa państwa: USA i Kanada. Kultura tych krajów wywodzi się z kultury europejskiej, o czym świadczy podobieństwo języka - dominuje angielski [będący jednym z dwóch języków urzędowych w Kanadzie - obowiązuję tam również francuski], i religii, którą jest chrześcijaństwo, oraz - w jego obrębie - protestantyzm. Kultura amerykańska stanowi jednak odrębny krąg kulturowy i dziś sama wyznacza trendy rozwoju.
d) krąg Ameryki Łacińskiej ( latynoamerykański ) :
Obejmuje on wszystkie państwa Ameryki Południowej i Środkowej, wraz z wyspami na Morzu Karaibskim. Język hiszpański jest najpowszechniejszy w Ameryce Łacińskiej, nawet w Argentynie, gdzie większość mieszkańców pochodzi z Włoch. Tylko w Brazylii ludność posługuje się językiem portugalskich. Religią panującą w tym kręgu jest katolicyzm. Nazwa "Ameryka Łacińska" wskazuje na pochodzenie tej kultury od wspólnego, łacińskiego pnia. Ludność tego kręgu kulturowego pochodzi z Ameryki [ Indianie ], Europy [ konkwistadorzy i imigranci ], Afryki [ niewolnicy ], a także z Azji.
e) krąg islamski:
Do tego kręgu należą państwa arabskie Afryki i Azji, oraz kraje tureckojęzyczne Bliskiego Wschodu. Spoiwem tego kręgu jest religia muzułmańska, oraz język arabski, którym została napisana święta księga islamu - Koran. Krąg ten bardzo dynamicznie rozwija się, a religia muzułmańska zdobywa coraz więcej zwolenników. Struktury polityczne, reguły życia społecznego, prawodawstwo są ściśle regulowane przepisami religijnymi.
f) krąg Afryki Subsaharyjskiej:
Stanowi zwarty obszar leżący na południe od Sahary, potocznie zwany "Czarną Afryką". Jest jednak bardzo zróżnicowany, zarówno etnicznie jak i religijnie. Pod względem liczebności dominują wyznawcy tradycyjnych wierzeń plemiennych potem wyznawcy islamu, a następnie chrześcijaństwa, oraz religii afrochrześcijańskich.
g) krąg chiński:
Obejmuje teren Chin. Jest najbardziej licznym spośród wszystkich kręgów. Ludność porozumiewa się za pomocą języków należących do rodziny chińsko-tybetańskiej. System wartości cywilizacji chińskiej opiera się na konfucjanizmie [ doktrynie filozoficznej ustanowionej przez Konfucjusza, głoszącej między innymi szacunek dla tradycji, posłuszeństwo wobec władzy, konieczność przestrzegania norm współżycia społecznego ]. Cywilizacja chińska w rozwoju technologicznym wyprzedzała cywilizację europejską. Jednak przyjęcie przez Państwo Środka polityki izolacjonizmu, oraz późniejsze rządy partii komunistycznej, spowodowały zastój, a nawet regres cywilizacyjny.
h) krąg japoński:
Jest to najmniejszy z wszystkich kręgów - obejmuje Japonię, oraz dwa państwa Koreańskie. Narodową religią Japonii jest szintoizm, ale wielu Japończyków i Koreańczyków wyznaje buddyzm. Cechą charakterystyczną dla mieszkańców tego kręgu jest silne poczucie tożsamości narodowej. Wyznają oni również wartości takie jak honor, odwaga, oraz pracowitość.
i) krąg indyjski:
Obejmuje on Indie, Nepal, Sri Lankę, Bhutan oraz Bangladesz. Religie wyznawane w tym rejonie są bardzo zróżnicowane, od hinduizmu w Indiach, przez buddyzm w Nepalu oraz Sri Lance, do islamu w Bangladeszu.
j) krąg Azji Południowo-Wschodniej:
Należą doń państwa leżące od Myanmaru [dawna Birma] do Filipin na zachodzie, i Indonezji na południu. Łączy je wspólnota terytorium i historii, dzielą różnice językowe i religijne. W Myanmarze i Tajlandii wyznaje się buddyzm, w Indonezji, Malezji i Brunei - islam. Filipiny - będące dawną kolonią hiszpańską - są katolickie.
k) krąg australijski:
Tworzony jest przez Australię i Nową Zelandię, dawniej połączone z koroną brytyjską, co miało ogromny wpływ na kształtowanie się tego kręgu. Oba państwa cały czas prowadzą dosyć otwartą politykę imigracyjną, zatem kultury etniczna i religijna ulegają stałym zmianom.
l) krąg pacyficzny:
Jest to olbrzymi powierzchniowo obszar obejmujący wyspy Oceanu Spokojnego. Do kręgu należą Hawaje, Nowa Gwinea, Mikronezja oraz Polinezja.
ZADANIA
Zadanie 1
Rozpoznaj na podstawie opisów, główne religie świata
Zadanie 2
Przedstaw na mapie świata rozmieszczenie najważniejszych religii świata według dominacji wyznawców danej religii.
Mapy znajdują się w zakładce : mapy konturowe - kontynenty
niedziela, 16 października 2011
Mapy konturowe - kontynenty
Europa
Świat
Świat - klimaty
Azja
Azja - polityczna
Afryka
Afryka - polityczna
Ameryka Północna
Ameryka Północna - polityczna
Ameryka Południowa- polityczna
Australia i Oceania
sobota, 15 października 2011
Mapa do ćwiczeń - klasa I TGK
Sposób zaznaczania pkt na mapie i określenia ich współrzędnych
* szerokość geograficzna ( północ - południe ) - rzutowanie punktów na oś Y i określenie położenia na podstawie opisanych równoleżników / np. pkt A ( 50 stopni i 45 minut szerokości geograficznej północnej N ) /.
* długość geograficzna ( wschód - zachód ) - rzutowanie punktów na oś X i określenie położenia na podstawie opisanych południków / np. pkt A ( 15 stopni , 41 minut i 45 sekund długości geograficznej wschodniej E ) /
* odległości między punktami - ustalenie odległości w cm i podstawienie do skali. Wynik podajemy w km.
- skala : 1:30 000 ; 1cm na mapie = 30 000 cm w terenie
1 cm = 300 m ; lub 1 cm = 0,3 km
Jeżeli odległość między pkt A i B wynosi np. 6 cm na mapie, to w terenie = 1,8 km ( 6cm x 0,3 km )
1 cm = 300 m ; lub 1 cm = 0,3 km
Jeżeli odległość między pkt A i B wynosi np. 6 cm na mapie, to w terenie = 1,8 km ( 6cm x 0,3 km )
* azymut - kąt zawarty między północną częścią południka odniesienia, a danym kierunkiem poziomym. Wartość azymutu liczy się zgodnie z ruchem wskazówek zegara i wyraża w mierze kątowej, najczęściej w stopniach.
piątek, 14 października 2011
Parki Narodowe Świata
EUROPA
- ABISKO
- SAREK
- RONDANE
- PEAK DISTRICT
- LAS BAWARSKI
- WYSOKIE TAURY
- PIRENEJE ZACHODNIE
- ABRUZZO
- OLIMP
AZJA
- BARGUZIŃSKI
- CORBETTA
- SAGARMATHA
- KANHA
- GIR
- KHAU JAI
- TAMAN NEGARA
- WILPATTU
- JÜ SZAN
- ASO
- NIKKO
- SHIRETOKO
- APO
- KINABALU
- LEUSER
- KOMODO
AUSTRALIA I OCEANIA
- KAKADU
- HAMERSLEY
- ULURU
- NAMBUNG
- KOŚCIUSZKO
- PORT CAMPBELL
- WIELKA RAFA KORALOWA
- CRADLE MOUNTAIN – LAKE SAINT CLAIRE
- EGMONT
- MOUNT COOK
- FIORDLAND
- HAWAII VOLCANOES
- RAPA NUI
AMERYKA PÓŁNOCNA
- DENALI
- KATMAI
- BIZONA LEŚNEGO
- JASPER
- BANFF
- OLYMPIC
- YELLOWSTONE
- GREAT SMOKY MOUNTAINS
- SEQUOIA
- WIELKI KANION
- EVERGLADES
- TIKAL
AMERYKA POŁUDNIOWA
- CANAIMA
- KAIETEUR
- AMAZONIA
- COTOPAXI
- HUASCARAN
- LAUCA
- PANTANAL
- ITATIAIA
- IGUAZU
- NAHUEL HUAPI
- LOS GLACIARES
- ZIEMI OGNISTEJ
- GALAPAGOS
AFRYKA
- KOMOE
- AUASZ
- WIRUNGA
- SERENGETI
- KAFUE
- SKELETON COAST ( WYBRZEŻE SZKIELETÓW )
- NAMIB / NAUKLUFT
- KRUGERA
AFRYKA
1. KOMOE – Parc National del la Comoe ( Wybrzeże Kości Słoniowej )
rok założenia – 1968
powierzchnia – 11 500 km2
Zajmuje obszar w dorzeczu rzeki Comoe; pokryty drzewiastą sawanną z charakterystycznymi drzewami akacji i gatunkami turzyc i traw ( m.in. trawa słoniowa ). Żyją tu słonie, bawoły hipopotamy, guźce, lamparty, hieny i lwy.
2. AUASZ – Awash National Park ( Etiopia )
rok założenia – 1966
powierzchnia – 756 km2
Zajmuje płaską równinę w dnie Rowu Abisyńskiego, w widłach rzek Auasz i Kesem Wenz; na pn. wznosi się wulkaniczny masyw Mount Fantalle ( 2148 m n.p.m. ).
Bogaty świat zwierząt – szakale, hipopotamy, lwy, pawiany, gazele, zebry, sępy, strusie i bociany.
3. WIRUNGA – Parc National des Virunga ( Zair )
rok założenia – 1925
powierzchnia – 7800 km2
Położony na granicy z Ruandą i Ugandą; utworzony pod nazwą Park Narodowy Alberta ; obejmuje wysokogórskie masywy gór Wirunga i Ruwenzori, równinę Ruindi – Rutshuru wraz z Jeziorem Edwarda, oraz dolinę rzeki Semliki. Wilgotny las równikowy przechodzi wyżej w sawannę z gajami palmowymi, wyżej lasy górskie graniczące z wiecznymi sniegami i lodowcami.
Zwierzęta : ostoja zagrożonego wyginięciem goryla górskiego, bawoły, słonie, lwy, antylopy i okapi.
4. SERENGETI – Serengeti National Park ( Tanzania )
rok założenia – 1951
powierzchnia – 14 763 km2
Zajmuje płaską równinę z pojedynczymi skalistymi wzgórzami w środkowej części równiny Serengeti, na wschód od Jeziora Wiktorii. Dominuje roślinność sawannowa z pojedynczymi drzewami akacji. Wzdłuż rzek lasy galeriowe.
Słynie z sezonowo migrujących wielomilionowych stad kopytnych : antylop, zebr, gazeli Thompsona i Granta, bawołów. Żyją tu żyrafy, słonie, lwy, lamparty, gepardy, szakale i hieny.
Miejsce licznych safari.
5. KAFUE – Kafue National Park ( Zambia )
rok założenia – 1951
powierzchnia – 22 400 km2
Obejmuje pagórkowaty płaskowyż ( wys. 957 – 2000 m n.p.m. ).
W północnej części wyst. tereny bagienne ( Bagna Busanga ) ; resztki wilgotnych lasów równikowych przechodzą na pd. W suche lasy podrównikowe ( miombo i mopane ) oraz trawiaste sawanny.
Zwierzęta : lwy, bawoły, słonie, antylopa gnu, w pobliżu rzek – krokodyle i hipopotamy.
6. SKELETON COAST ( WYBRZEŻE SZKIELETÓW ) – ( Namibia )
rok założenia – 1971
powierzchnia – 16 390 km2
Zajmuje płaską, żwirową, nadmorską równinę z pojedynczymi wydmami w północnej części pustyni Namib.
Roślinność pustynna ( trawy, porosty, sukulenty ) ; w dolinach rzek okresowych – suche drzewiaste zarośla mopane ; liczne endemity – np. welwiczia, oraz sukulenty, tzw. „żywe kamienie”.
Zwierzęta : złotokrety, słonie, żyrafy, zebry, lwy. Na wybrzeżu występują kolonie uchatek.
7. NAMIB/NAUKLUFT – ( Namibia )
rok założenia – 1979
powierzchnia – 49 768 km2
Utworzony z połączenia parków Namib i Naukluft; zajmuje nadmorską równinę, stanowiącą część pustyni Namib, z wydmami tworzącymi piaszczyste grzędy osiągające dł. ok. 50 km.
Roślinność pustyna – porosty i sukulenty ( aloesy i starce ). Stanowisko słynnej welwiczii.
Fauna : zebry górskie, antylopy, hieny, lamparty, strusie, czaple i flamingi.
8. KRUGERA – Krufer National Park ( RPA )
rok założenia – 1898 ; 1926
powierzchnia – 19 485 km2
Położony w płn. części Wyżyny Transwal ; zajmuje obszar pagórkowatej równiny otoczonej od wschodu pasmem gór Lebombo ; szatę roslinną tworzą głównie formację sawannowe.
Zwierzęta : antylopy, zebry, bawoły, słonie, zyrafy, biały nosorożec, lwy, lamparty i strusie.
9. KILIMANDŻARO – ( Tanzania ) – 900 km2 . Obejmuje najwyższe partie masywu Kilimandżaro
10. NAIROBI – ( Kenia ) – 117 km2 . Położony w pobliżu miasta Nairobi. Naturalne zoo dla stolicy Kenii.
11. NAKURU – ( Kenia ) – 197 km2 .
Zajmuje pagórkowatą równinę wokół słonego jeziora Nakuru. Utworzony w celu ochrony wód jeziora i kolonii ptactwa wodnego ( flamingi, pelikany ).
12. RUWENZORI ( KRÓLOWEJ ELZBIETY ) – ( Tanzania ) – 1977 km2 .
Położony krystaliczny masyw Ruwenzori ( Góry Księżycowej ) z kulminacją Margherity ( 5109 m n.p. m. ). Otacza Jezioro Edwarda.
13. WODOSPADY WIKTORII – ( Zimbabwe ) – 20 km2 .
Obejmuje niewielki odcinek rzeki Zambezi wraz z wodospadem Wiktorii ( wys. 108 – 120 m. ). Rośnie tu gęsty las palmowy z paprociami i pnączami.
AMERYKA PÓŁNOCNA
1. DENALI – Denali National Park and Preserve – ( USA )
rok założenia – 1917
powierzchnia – 24 419 20 km2
Utworzony jako Park Narodowy Mount McKinley; zajmuje wysoki, pokryty wiecznym śniegiem i lodowcami łańcuch gór Alaska z kulminacjami Mount McKinley ( 6194 m n.p.m. ) i Mount Foraker ( 5300 m. m.p.m. ).
Zwierzęta : niedźwiedzie grizli, wilki , karibu, sowy śniezne.
2. KATMAI – ( USA )
rok założenia – 1980
powierzchnia – 15 047 km2
Położony u nasady Półwyspu Aleuckiego ; zajmuje tereny w płn. części pasma Gór Aleuckich ( z najwyższym Mount Katmai – 2047 m. n.p.m. ), stromo opadających ku wybrzeżu Oceanu Spokojnego. Znajdują się tu pokryte śniegiem i lodowcami stożki wulkaniczna, głębokie doliny z malowniczymi jeziorami , m.in. Naknek, Brooks i wodospady ( Margot ).
Zwierzęta : karibu, łosie, wilki niedźwiedzie grizli, pstrągi i łososie w górskich potokach.
3. BIZONA LEŚNEGO – Wood Buffalo National Park – ( Kanada )
rok założenia – 1922
powierzchnia – 44 807 km2
Zajmuje tereny płaskiej równiny między jeziorami Athabaska a Wielkim Jeziorem Niewolniczym.. występują tutaj liczne jeziora ( Claire, Buffalo , Mamawi ). Większą część parku pokrywają obszary bagienne.Zwierzęta : bizony leśne, łosie, jelenie wapiti, rysie, niedźwiedzie baribale i grizli.
4. JASPER – ( Kanada )
rok założenia – 1907
powierzchnia – 10 878 km2
Położony w pn. części Gór Skalistych ; w krajobrazie dominują wysokie szczyty z kulminacją Mount Columbia ( 3747 m n.p.m. ). Dużą część pokrywają wieczne śniegi i lodowce – z największym Columbia ( 300 km2 ).
5. BANFF – ( Kanada )
rok założenia – 1885
powierzchnia – 6641 km2
Zajmuje najwyższe partie Gór Skalistych – z najwyższym szczytem Mount Forbes ( 3628 m n.p.m. ).
6. OLYMPIC – ( USA )
rok założenia – 1938
powierzchnia – 3712 km2
Zajmuje pasmo gór Olympic ( w łańcuchu Gór Nadbrzeżnych ) z pokrytym wiecznym śniegiem i lodowcami masywem Mount Olympus ( 2428 m n.p.m. ) oraz obszar nadbrzeżnej niziny nad Oceanem Spokojnym.
Zwierzęta : owce kanadyjskie, świstaki, niedźwiedzie baribale i pumy , na wybrzeżu foki i uchatki.
7. YELLOWSTONE – ( USA )
rok założenia – 1872
powierzchnia – 8991 km2
Zajmuje rozległy wulkaniczny płaskowyż, rozcięty głębokim wąwozem rzeki Yellowstone oraz stoki Gór Absaroka ; występują formy działalności termalnej : gejzery ( słynne : Old Faithful i Castle ), gorące źródła : Mammoth, wulkany błotne i fumarole ; atrakcję stanowią nacieki trawertynowe – Minerva Terrace i Opalescent Pool.
Występują malownicze wodospady (Yellowstone, Gibbon, Mystic ), jeziora i bagna.
Fauna : bizony, antylopy, skunksy, jelenie wapiti, kojoty, lisy, niedźwiedzie baribale i grizli.
8. GREAT SMOKY MOUNTAINS – ( USA )
rok założenia – 1934
powierzchnia – 2092 km2
Zajmuje górski region na pd. Appalachów, z najwyższymi szczytami Cligmans Dome i Mount Guyot ; bogata flora – 130 gatunków drzew i 1300 roślin zielnych; dominują lasy liściaste z bukiem, dębem brzozą i topolą. Fauna : lisy , szopy pracze, oposy , niedźwiedzie baribale , rysie.
9. SEQUOIA – ( USA )
rok założenia – 1890
powierzchnia – 1631 km2
Założony dla ochrony lasów wielkich, majestatycznych drzew : sekwoi olbrzymich ( Sequoiadendron giganteum ) i sekwoi wiecznie zielonych ( Sequoia sempervirens ) – porastających zachodnie stoki łańcucha Sierra Nevada i tworzących fantastyczny las ogromnych drzew, tzw. „Las Gigantów” ( Giant Forest ). Do najbardziej znanych należy słynny : “General Sherman” o wysokości 90 metrów I 30 metrów w obwodzie – którego wiek ocenia się na ok. 2200 lat.
Fauna : niedźwiedzie, jelenie, pumy.
10. WIELKI KANION – ( USA )
rok założenia – 1919
powierzchnia – 4934 km2
Położony na Wyżynie Kolorado, zajmuje zbudowany z płytowo ułożonych, różnokolorowych skał płaskowyż Kaibab, rozcięty ogromnym kanionem rzeki Kolorado. Kanion rozciąga się na długości 349 km, dochodzi do 29 km szerokości i osiąga głębokość 1750 m.
Formy skalne w postaci tarasów, wąskich półek i wież.
Liczne gatunki płazów i gadów ( np. grzechotniki ) i ptaków.
Ślady bytności Indian prekolumbijskich – skalne domostwa i figurki sprzed 3500 lat.
11. EVERGLADES – ( USA )
rok założenia – 1947
powierzchnia – 5858 km2
Zajmuje obszar płaskiej, zabagnionej równiny na południu półwyspu Floryda, nawadnianej przez rzekę Shark ( osiąga 80 km szerokości ), oraz dużą część Zatoki Florydzkiej z licznymi niewielkimi wysepkami. Roślinność bagienna i wodna, gaje palmowe, lasy cypryśnikowe, namorzyny – stanowią ostoję dla wielu gatunków zwierząt : aligatory, krokodyle, żółwie zielone, pelikany, rysie, pumy, szopy pracze i zagrożone wyginięciem manaty.
12. TIKAL – ( Gwatemala )
rok założenia – 1957
powierzchnia – 754 km2
Tereny falistej, silnie zabagnionej równiny, ponad którą wznoszą się pojedyncze, niewysokie wzgórza. Roślinność tworzy wilgotny las równikowy z udziałem mahoniu i licznych palm.
Fauna : leniwce, mrówkojady, pancerniki, pumy, jaguary, oceloty, szopy i liczne gatunki małp.
Stanowisko archeologiczne obejmujące ruiny miasta Majów.
13. ARCHES – ( USA ) – Położony na Wyżynie Kolorado ; utworzony w celu ochrony osobliwych form skalnych w kształcie łuków zbudowanych z czerwonego piaskowca. Do najbardziej znanych należą : największy Landscape Arch ( dł. 89 m ), Double Arch , Delicate Arch i Windowd.
Inne fantastyczne formy : Park Avenue – długi, wysoki masyw o gładkich ścianach, przypominający drapacze chmur, oraz Fiery Furnace – labirynt skalny.
14. BRYCE CANYON – ( USA ) – Wyżyna Kolorado ; wielobarwny, fantastyczny amfiteatr z unikatowymi formami rzeźby w postaci wysokich ścian, iglic, kopuł i grup skalnych , posiadających swoiste nazwy : Ogród Królowej, Młot Thora, Milczące Miasto, Mur Chiński, Tonący Statek.
15. GLACIER – ( USA ) – Zajmuje wysokogórskie tereny Gór Skalistych z kulminacją Mount Cleveland.
Znajduje się tutaj ponad 40 lodowców np. Jackson, Rainbow i malownicze polodowcowe jeziora.
Osobliwością jest słynna Płacząca Ściana ( Weeping Wall ).
16. ORIZABA – ( Meksyk ) – obejmuje najwyższe partie wulkanicznego masywu Orizaba ( Citlaltepetl ) wznoszącego się na wysokość 5700 m n.p.m.
17. YOSEMITE – ( USA ) – Obejmuje wyższe części łańcucha Sierra Nevada, rozcięte gęstą siecią dolin o charakterze polodowcowym. Do atrakcji należą : wodospady Yosemite i Bridal Veil ; ogromne monolity granitowe : El Capitan, Cathedral Rocks i sekwoja Grizzly Giant ( wiek ok. 2700 lat ).
AMERYKA POŁUDNIOWA
1. CANAIMA – ( Wenezuela )
rok założenia – 1962
powierzchnia – 30 000 km2
Płaskowyż płn. części Wyżyny Gujańskiej, o wysokości 1500 – 2000 m n.p.m. , nad którym wznoszą się wysokie góry stołowe – tepui. Atrakcję Parku stanowi najwyższy na świecie wodospad – Salto Angel ( 972 m ).
2. KAIETEUR – ( Gujana )
rok założenia – 1929
powierzchnia – 585 km2
Pn. obrzeże Wyżyny Gujańskiej, wzniesione na wysokości 100 – 150 m n.p.m. otoczonego dolinami rzek : Muremure, Elinku i Potaro.
Wielka atrakcja : wodospad Keaieteur o wys. 225 m , na rzece Potaro.
Zwierzęta : tapiry, leniwce, jaguary , papugi , tukany i kolibry.
3. AMAZONIA – ( Brazylia )
rok założenia – 1974
powierzchnia – 9940 km2
Zajmuje tereny wschodniej części Niziny Amazonki, rozcięte gęstą siecią meandrujących rzek. Szatę roślinną tworzą wilgotne lasy równikowe.
Roślinność : kwiaty orchidei, paprocie, epifity.
Zwierzęta : pancerniki, tapiry, małpy, delfiny słodkowodne, papugi i kolibry.
4. COTOPAXI – ( Ekwador )
rok założenia – 1975
powierzchnia – 334 km2
Zajmuje masyw czynnego wulkanu Cotopaxi ( 5897 m n.p.m. ) w paśmie Cordillera Real - w Andach Płn.
Występuje tutaj krzewiasta formacja : paramo z pojedynczymi osobnikami espelecji i puya.
Licznie występują : kondory, orły, kolibry, niedźwiedzie andyjskie, pumy i lisy.
5. HUASCARAN – ( Peru )
rok założenia – 1975
powierzchnia – 2400 km2
Obejmuje partie łańcuchów : Cordillera Negra i Cordillera Blanca w Andach Środkowych z kulminacją : Nevado Huascaran ( 6768 m n.p.m. ) oraz głęboko wcięte doliny rzek Maranon i Santa. Siedlisko kondora wielkiego i królewskiego.
6. LAUCA – ( Chile )
rok założenia – 1970
powierzchnia – 1378 km2
Położony przy granicy z Boliwią, na zachodnich stokach Kordyliery Zachodniej ( Andy Środkowe ).
Wysokogórski płaskowyż otoczony stożkami wulkanicznymi przekraczającymi 6000 m n.p.m.
Osady miejscowych Indian Ajmarów.
7. LOS GLACIARES – ( Argentyna )
rok założenia – 1937
powierzchnia – 4406 km2
Wysokogórski region Kordyliery Patagońskiej z kulminacją : Fitz Roy – 3375 m n.p.m.
Pokryty jest rozległymi polami lodowymi, z których spływają jęzory lodowcowe – największe : Upsala, Moreno.
Zwierzęta : pancerniki, jelenie, szynszyle nutrie, lisy , pumy orły kondory, strusie nandu.
8. PANTANAL – ( Brazylia )
rok założenia – 1981
powierzchnia – 1350 km2
Silnie zabagnione tereny w pn. części Niziny La Platy w widłach rzek Paragwaj i Cuiaba.
Żyją tutaj zagrożone wyginięciem jelenie bagienne i pampasowe, pancerniki, oceloty, kormorany, strusie nandu, a w rzekach liczne gatunki ryb ( piranie, bystrzyki ) a także kajmany.
9. ITATIAIA – ( Brazylia )
rok założenia – 1937
powierzchnia – 300 km2
Zajmuje najwyższe partie silnie rozciętego siecią rzek pasma Serra do Itatiaia na Wyżynie Brazylijskiej, z kulminacją Agulhas Negras ( 2787 m n.p.m. ). Ostoja zagrożonej wyginięciem małpy – marmozety lwiej.
10. IGUAZU – ( Argentyna )
rok założenia – 1934
powierzchnia – 494 km2
Położony jest na pd. Brzegu Iguazu ( Iguacu ) , zajmuje falistą równinę łagodnie wznoszącą się ku wschodowi do wys. 700 m n.p.m. Wielką atrakcję stanowi Wodospad Iguazu ( wys. 80 m ) którego kaskady na terytorium Argentyny osiągają szerokość prawie 2500 m. Znajduje się tutaj ok.. 250 kaskad – wśród nich m.in. : Dwóch Braci, Alvera Nuneza Cabezy de Vaca ( odkrywcy wodospadów w 1541 r. ) i najwspanialszy : Gardziel Diabła ( Garganta del Diabolo )
11. NAHUEL HUAPI – ( Argentyna )
rok założenia – 1934
powierzchnia – 3721 km2
Położony jest przy granicy z Chile, na wschodnich stokach Andów z najwyższym szczytem : Cerro Tronador ( 3554 m n.p.m. ) rozciągających się wokół jeziora Nahuel Huapi.
12. ZIEMI OGNISTEJ – ( Argentyna )
rok założenia – 1960
powierzchnia – 345 km2
Położony w pd. części wyspy : Ziemia Ognista; obejmuje najbardziej na pd. wysuniętą część Andów Patagońskich, z malowniczymi jeziorami i fiordami.
Zwierzęta : wilki, nutrie, jelenie pudu, uchatki , albatrosy i pingwiny.
13. GALAPAGOS – ( Ekwador )
rok założenia – 1934
powierzchnia – 6937 km2
Położony na Oceanie Spokojnym ponad 1000 km na zachód od wybrzeży Ekwadoru ; obejmuje większą część wulkanicznego archipelagu Galapagos ( Wyspy Żółwie ).
Krajobraz tworzą ostre skały z zastygłymi potokami lawy, skaliste wysepki, jeziora kraterowe i płytkie laguny. Bogata fauna złożona z ogromnej liczby endemitów : żyją tu żółwie słoniowe, uchatki galapagoskie, legwany morskie i lądowe, pingwiny równikowe, albatrosy, fregaty i słynne zięby Darwina.
14. IGUACU – ( Brazylia ) – położony na pn. brzegu rzeki Iguacu ( Iguazu ).
15. PRZYLĄDEK HORN – ( Chile ) – Położony na krańcu kontynentu, na niewielkiej, skalistej wysepce Horn.
AZJA
1. BARGUZIŃSKI – ( Rosja )
rok założenia – 1916
powierzchnia – 3784 km2
Zajmuje tereny środkowej części Pasma Barguzińskiego, opadające ostrym urwiskiem ku wschodnim brzegom jeziora Bajkał. Występują tutaj suche bory sosnowe, lasy modrzewiowe. W faunie występują : wiewiórki polatuchy, łosie, jelenie, sarny syberyjskie, sobole.
2. CORBETTA – ( Indie )
rok założenia – 1936
powierzchnia - 521 km2
Położony u podnóży łańcucha Himalajów, obejmuje tereny płaskiej i falistej równiny, oraz niewysokie wzgórza otaczające szeroką dolinę rzeki Ramganga. Zwierzęta : tygrysy bengalskie, lamparty, szakale złociste, słonie indyjskie, jelenie aksis
3. SAGARMATHA – ( Nepal )
rok założenia – 1976
powierzchnia – 1148 km2
Obejmuje wysokogórski region ( powyżej 2845 m n.p.m. ) w płn-wsch. części kraju z najwyższymi szczytami Mount Everest ( Czomolungma – 8848 m n.p.m. ) i Czo Oju ( 8201 m n.p.m. ); w krajobrazie dominują wysokie, urwiste szczyty pokryte wiecznymi śniegami i lodowcami, których jęzory spływają w dna głębokich dolin.
Żyją tu niedźwiedzie himalajskie, irbisy, wilki, jaki, pandy małe.
4. KANHA – ( Indie )
rok założenia – 1955
powierzchnia – 940 km2
Położony w płn. Części wyżyny Dekan, obejmuje obszar falistej i pagórkowatej równiny otaczającej dolinę Banjar. Wyst. tu niewielkie jeziora ; roślinność tworzą gaje suchych lasów podrównikowych , zarośla bambusowe i trawiaste sawanny. Zwierzęta : tygrysy bengalskie, lamparty, jelenie sambary i mundżaki.
5. GIR – Gir Forest National Park and Sanctuary ( Indie )
rok założenia – 1965
powierzchnia – 1412 km2
Zajmuje obszar wzgórz Gir ( najwyższe 649 m n.p.m. ) w środkowej części półwyspu Kathijawar ; suchy las z drzewem tekowym i kolczastymi zaroślami.
Park chroni ostatnie w Azji naturalne stanowisko lwa indyjskiego ( ok. 200 osobników ).
Ponadto żyją tu : niedźwiedzie wargacze, hieny pręgowane, lamparty, jelenie sambary i liczne małpy.
6. KHAU JAI – ( Tajlandia )
rok założenia – 1962
powierzchnia – 2169 km2
Zajmuje obszar falistego płaskowyżu oraz wysokich ( do 1345 m n.p.m. ) wzniesień stanowiących zachodnią część pasma Dangrek ; liczne potoki, malownicze wodospady i jaskinie. Wilgotny las równikowy z dominującym sandałowcem. Fauna : tygrysy indochińskie, lamparty, niedźwiedzie malajskie, słonie indyjskie, jeżozwierze i liczne małpy.
7. TAMAN NEGARA - Malezja
rok założenia – 1939
powierzchnia – 4343 km2
Zajmuje górzyste tereny w środkowej części półwyspu Malajskiego, z najwyższym szczytem – Tahan ( 2187 m n.p.m. ). Teren silnie rozcięty przez sieć dolin należącą do dorzecza rzek Pahang i Nenggiri. Wilgotny las równikowy obfitujący w liany i epifity.
Zwierzęta : słonie indyjskie, bawoły, jelenie mundżaki, nosorożce sumatrzańskie, i małpy – siamangi, gibbony białorekie, makaki jawajskie.
8. WILPATTU – Sri Lanka
rok założenia – 1938
powierzchnia – 1121 km2
Położony jest w płn-zach. części wyspy Cejlon. Obejmuje płaską, miejscami zwydmioną równinę, między rzekami Aruvi i Kala Oya; znajdują się na niej płytkie, misowate zagłębienia tzw. vilusy, które służą jako wodopoje dla zwierzyny parku. Zwierzęta : niedźwiedzie wargacze, lamparty, jelenie sambary i mundżaki, słonie indyjskie i pawiany, a z ptaków : ibisy i bociany.
9. JÜ SZAN – Tajwan
rok założenia – 1985
powierzchnia – 1055 km2
Zajmuje wysokogórski region w środkowej części Gór Tajwańskich, z kulminacją : JÜ SZAN ( 3997 m n.p.m. ). Dziki krajobraz tworzą wysokie, urwiste szczyty, z których 30 przekracza wys. 2900 m n.p.m. Park obfituje w gorące źródła.
10. ASO – Japonia
rok założenia – 1934
powierzchnia – 727 km2
Położony w środkowej części wyspy Kiusiu, obejmuje wulkaniczne masywy
Aso ( 1592 m n.p.m. ), Kuju ( 1788 m n.p.m. ) i Yufu ( 1579 m n.p.m. ).
Wielką atrakcję stanowi kaldera Aso ( obwód 127 km ) w której znajduje się 5 niewielkich stożków. Cały park obfituje w gorące źródła. Występują lasy iglaste i kwieciste łąki wysokogórskie. Żyją tu jelenie japońskie, dziki, niedźwiedzie himalajskie i makaki japońskie.
11. NIKKO – Japonia
rok założenia – 1934
powierzchnia – 1402 km2
Zajmuje górski region w środkowej części wyspy Honsiu z kulminacją Shirane ( 2577 m n.p.m. ); krajobraz tworzą wysokie stożki wulkaniczne porośnięte w najniższych partiach przez lasy bukowe. Wyst. liczne gorące źródła, solfatary i malownicze kaskady ( Kegon i Unryu ) na potokach. Atrakcję stanowią zabytkowe świątynie buddyjskie z VIII i IX w.
12. SHIRETOKO – Japonia
rok założenia – 1964
powierzchnia – 383 km2
Położony na wyspie Shiretoko, w północnej części wyspy Hokkaido, zajmuje tereny wulkanicznego pasma z kulminacją Rausu ( 1663 m n.p.m. ), stromo opadającego ku wybrzeżom Morza Ochockiego. Atrakcją jest malowniczo położone, otoczone gęstymi lasami Pięć Jezior Shiretoko.
Faunę prezentują : jelenie japońskie, lisy niedźwiedzie brunatne, szczekuszki, a na wybrzeżu uchatki.
13. APO – Mount Apo National Park ( Filipiny )
rok założenia – 1936
powierzchnia – 728 km2
Zajmuje górzysty, rozcięty siecią głębokich dolin obszar w płd. części wyspy Mindanao, z najwyższym szczytem Apo ( 2954 m n.p.m. ); liczne wodospady i jeziora, a także formy działalności termalnej – gorące źródła i solfatary. Fauna : jelenie sambary, bawoły arni, lori kukangi, lotokoty i makaki jawajskie, a z ptaków rzadkie małpożery błękitnookie.
14. KINABALU – Malezja
rok założenia – 1964
powierzchnia – 754 km2
Obejmuje wielki masyw Mount Kinabalu ( 4101 m n.p.m. ) leżący w Górach Crockera, w płn – wsch. części wyspy Borneo. Piętrowość roślinna – wilgotny las równikowy, wyżej wilgotny las górski z dębami, drzewiastymi paprociami, bambusami i epifitycznymi mchami. Z ponad 300 gatunków ssaków charakterystyczne są : lamparty, orangutany, gibbony i nosorożce sumatrzańskie.
15. LEUSER – Indonezja
rok założenia – 1980
powierzchnia – 7927 km2
Obejmuje górski obszar w płn – zach. części wyspy Sumatra, z najwyższym szczytem Leuser ( 3381 m n.p.m. ); silnie rozcięty siecią głębokich dolin należących do dorzecza rzeki Alas. Ważna ostoja zagrożonego wyginięciem nosorożca sumatrzańskiego ; żyje tu także 246 gatunków płazów i gadów, 320 gatunków ptaków i 176 ssaków, m.in. tygrysy sumatrzańskie , tapiry malajskie, słonie indyjskie, wydry, langury, makaki i orangutany sumatrzańskie.
16. KOMODO – Komodo Taman Nasional ( Indonezja )
rok założenia – 1980
powierzchnia – 740 km2
Zajmuje 3 niewielkie wysepki – Komodo, Rinda i Padar, leżące w centralnej części archipelagu Małych Wysp Sundajskich; krajobraz wysp tworzą niewysokie wzgórza porośnięte gajami palmowymi, wysokie klify opadają stromo ku morzu a płaskie i piaszczyste plaże na wyspie Padar zbudowane są z barwnych okruchów koralowców ). Park utworzono dla ochrony żyjącego wyłącznie tu wielkiego warana, zwanego „smokiem z Komodo”; poza tym występują tu bawoły, antylopy, dziki, a z ptaków : nogale, kakadu i jerzyki.
17. UJUNG-KULON – Indonezja ; Położony na zachodnim krańcu wyspy Jawa ; chlubą Parku Ujungkulon są nosorożce jawajskie ( z jednym rogiem ) – najrzadsze z wielkich zwierząt na naszej planecie. Mające ponad 3 metry długości i ważące ponad 2 tony ssaki, trudno wyśledzić ( obecnie żyje ok. 50 osobników ).
18. FUDŻI - HAKONE – IZU – Japonia ; Park składa się z trzech osobnych części i obejmuje wulkaniczne masywy Fudżi ( 3776 m n.p.m.) i Hakone ( 1438 m n.p.m. ), leżące w płd. części wyspy Honsiu, półwysep Izu, oraz wyspę Oshima. Atrakcję stanowi majestatyczny stożek Fuji.
19. KIRISHIMA – YAKU – Japonia ; Symbolem Parku są cedry japońskie ( sugi ), wykorzystywane niegdyś do budowy domów i świątyń. Dożywają do 3000 lat. Są to drzewa z rodziny sosnowatych o ogromnych 12-centymetrowych szyszkach. Wizytówką Parku są także makaki japońskie – zabawne małpy z czerwonymi pyskami i miękkim futrem, żyjące wysoko w górach.
EUROPA
1. ABISKO – Szwecja
rok założenia – 1909
powierzchnia – 77 km2
Zajmuje górskie tereny w pn. części Gór Skandynawskich, otaczające dolinę rzeki Abiskojakka, która uchodzi do jeziora Torne – Trask; żyją tu m.in. renifery, łosie, jelenie, lemingu, rosomaki, lisy, pieśce, niedźwiedzie brunatne i rysie, a z ptaków : sowy śnieżne i orły przednie; w rzekach : pstrągi.
2. SAREK – Szwecja
rok założenia – 1909
powierzchnia – 1970 km2
Położony w pn. części Gór Skandynawskich, obejmuje wysokogórski masyw Sarek Partefjallen, wznoszący się do wysokości : 2089 m n.p.m.
Krajobraz tworzą urwiste szczyty ( 19 z nich przekracza 1800 m n.p.m. ), rozcięte głębokimi dolinami polodowcowymi. Na uwagę zasługują ptaki białozory, orły przednie i sowy śnieżne.
3. RONDANE – Norwegia
rok założenia – 1962
powierzchnia – 580 km2
Obejmuje górzyste tereny w pd. części Gór Skandynawskich, z najwyższym szczytem Rondeslottet ( 2183 m n.p.m. ); w rzeźbie dominują formy powstałe w okresie zlodowaceń w plejstocenie – ostre, wysokie szczyty ( 10 z nich przekracza 2000 m n.p.m. ), moreny i żłoby.
4. PEAK DISTRICT – Wielka Brytania
rok założenia – 1951
powierzchnia – 1404 km2
Zajmuje tereny niewysokich wzgórz Peak District, w pd. części Gór Pennińskich, z kulminacją : Peak ( 636 m n.p.m. ). Północna część zbudowana jest ze skał piaskowcowych tworzących wysokie płaskowyże np. Kinder Scout – ponad które wznoszą się skałki - ostańce. W części południowej występują skały wapienne – w których rozwinęły się procesy krasowe ( jaskinie, groty obfitujące w stalaktyty i draperie ).
5. LAS BAWARSKI – Nationalpark Bayerischer Wald ( Niemcy )
rok założenia – 1970
powierzchnia – 131 km2
Zajmuje górzyste tereny na styku zrębowych pasm Szumawy i Lasu Bawarskiego, z najwyższymi szczytami : Grosser Rachel ( 1453 m n.p.m. ) i Kleiner Rachel ( 1394 m n.p.m. ), przy granicy z Czechami.
Lasy pokrywają ponad 98% powierzchni Parku ( iglaste z jodłą i mieszane z bukiem, wiązem, klonem, cisem i jesionem ).
6. WYSOKIE TAURY – Austria
rok założenia – 1983
powierzchnia – 2589 km2
Obejmuje wysokogórskie partie łańcucha Wysokich Taurów ( Alpy Wschodnie ) z kulminacyjnym masywem Grossglockner ( 3797 m n.p.m. ) ; krajobraz tworzą ostre szczyty, głębokie doliny, lodowce ( m.in. Pasterze ) oraz malownicze kaskady, z najwyższym w Europie wodospadem Krimml – 381 m.
7. PIRENEJE ZACHODNIE – Francja
rok założenia – 1967
powierzchnia – 2063 km2
Zajmuje górzysty teren w środkowej części łańcucha Pirenejów, z najwyższym szczytem Pico de Vignemale ( 3303 m n.p.m. ) ; w krajobrazie dominują skaliste szczyty i strome stoki, rozcięte siecią głębokich dolin, niekiedy o charakterze polodowcowych żłobów.
Atrakcję stanowią liczne jeziorka i wodospady.
8. ABRUZZO – Włochy
rok założenia – 1923
powierzchnia – 439 km2
Obejmuje górskie pasmo Abruzzów ( Apeniny Środkowe ) z najwyższym szczytem Parku – Monte Petroso ( 2247 m n.p.m. ) ; krajobraz tworzą urwiste szczyty rozdzielone gęstą siecią dolin rzecznych ( jarów i wąwozów ) , z największą doliną rzeki Sangro. Bogactwo świata zwierzęcego – sarny, lisy, wilki, niedźwiedzie brunatne, borsuki, kuny, rysie, żbiki.
9. OLIMP – Grecja
rok założenia – 1938
powierzchnia – 40 km2
Zajmuje najwyższe partie majestatycznego masywu Olimp, ( od 730 m n.p.m. do 2917 m n.p.m. ) ; występuję piętrowy układ roślinności; w najwyższych partiach wyst. wieczne śniegi.
Żyją tu kozice, sarny, borsuki, lisy i wilki, orły przednie , kuropatwy skalne i drozdy.
10. PLITWICKIE JEZIORA – Chorwacja
Położony jest w pn. części Gór Dynarskich, pomiędzy masywami Mała Kapela i Pljesevica; utworzony dla ochrony krajobrazu ; atrakcję stanowi 16 jezior Plitwickich, tworzących dwie grupy : Górne ( np. Proscan, Kozjak ) i Dolne ( Novakovica Brod, Milanovac ) – połączonych wodospadami, z których do największych należą : Plitvicki – 80 m , Sastavci – 30 m i Galovacki Buk – 20 m. Wyst. liczne formy krasowe i jaskinie np. Grota Mnicha, Błękitna Grota.
AUSTRALIA I OCEANIA
1. KAKADU - Australia
rok założenia – 1978
powierzchnia – 6072 km2
Zajmuje tereny płaskiej niziny w dorzeczu rzeki South Aligator ; na wybrzeżu Morza Arafura tworzy rozległe bagna i zalewane przez pływy estuaria rzek; atrakcję stanowią liczne wodospady z najwyższym Gin Gin – 200 m . Żyją tu krokodyle różańcowe, psy dingo i liczne gatunki kangurów.
2. HAMERSLEY – Australia
rok założenia – 1969
powierzchnia – 6066 km2
Obejmuje skalisty, silnie rozcięty dolinami rzek płaskowyż w środkowej części wyżyny Hamersley, ponad który wznoszą się wysokie ostańcowe szczyty, z najwyższymi : Mount Mehary ( 1250 m n.p.m ) , Mount Bruce ( 1235 m n.p.m. ) i Mount Vigors ( 1145 m n.p.m. ). Roślinność półpustynna ; w miejscach zasobniejszych w wodę występują gaje eukaliptusowe i zarośla paproci ; fauna : psy dingo, jamraje, kangury rude, liczne gady ( jaszczurki, węże ), oraz papużki faliste i emu.
3.ULURU – Australia
rok założenia – 1958
powierzchnia – 1261 km2
Położony w środkowej części kontynentu, na obszarze Rowu Amadeusza, obejmuje płaską równinę, ponad którą wznoszą się dwie „święte” góry Aborygenów – Ayers Rock ( uważana za największy monolit skalny ) i grupę 36 skał zwanych Mount Olgas. Półpustynne formacje trawiaste i krzewy. Żyją tu : wombaty, jamraje, walabie, kangury, dingo i liczne gady – jaszczurki agamy i molochy.
4. NAMBUNG – Australia
rok założenia – 1967
powierzchnia – 183 km2
Położony na wybrzeżu Oceanu Indyjskiego, utworzony dla ochrony osobliwych form skalnych w kształcie wysokich iglic, zbudowanych z jasnego wapienia. Atrakcję stanowią także obfitujące w stalaktyty jaskinie oraz pokryta wydmami nadbrzeżna plaża, osłonięta od otwartego morza rafą koralową.
5. KOŚCIUSZKO – Australia
rok założenia – 1944
powierzchnia – 6496 km2
Obejmuje najwyższe partie Alp Australijskich, leżących w pd. części Wielkich Gór Wododziałowych, z kulminacją Mount Kosciusko ( 2230 m n.p.m. ) ; atrakcję stanowi także ok. 60 jaskiń ozdobionych stalaktytami i ciepłe źródła. Występuje tutaj tzw. tussock – formacja trawiasta na wysokości 1700 – 1950 m np.pm.
Żyją tu kangury olbrzymie, górskie, wombaty, kolczatki, dziobaki , emu i liczne papugi.
6. PORT CAMPBELL – Australia
rok założenia – 1964
powierzchnia – 17 km2
Zajmuje pas nadbrzeżnego płaskowyżu, opadającego wysokim ( ponad 100 m ) klifem ku spienionym przez przybój wodom Oceanu Indyjskiego ; silne falowanie zmienia krajobraz, tworząc malownicze formy skalne w postaci iglic, kopuł, łuków, grot i kipiących zatoczek ( m.in. Most Londyński, Nozdrze Wieloryba, Dwunastu Apostołów ).
7. WIELKA RAFA KORALOWA – Australia
rok założenia – 1975
powierzchnia – 343 000 km2
Obejmuje największy na świecie kompleks raf koralowych, na który składa się 2900 pojedynczych raf i ponad 500 wysepek na Morzu Koralowym ; park rozciąga się na przestrzeni 2000 km wzdłuż wschodniego wybrzeża Australii, wysuwając się w Morze do 350 km ; wielkie bogactwo zwierząt morskich – koralowce, gąbki, strzykwy, ukwiały, rozgwiazdy, kraby, wielobarwne ryby ; na podwodnych łąkach porośniętych morską trawą żyją diugonie, a na otwartych wodach wieloryby ( humbaki ).
8. CRADLE MOUNTAIN – LAKE SAINT CLAIRE – Australia
rok założenia – 1947
powierzchnia – 1611 km2
Położony w zach. części wyspy Tasmanii, obejmuje górzyste, silnie rozczłonkowane tereny, z najwyższymi szczytami wyspy – Mount Ossa ( 1617 m n.p.m. ) i Barn Bluff ( 1559 m n.p.m. ) ; liczne jeziora z najbardziej znanym : Saint Clair ; osobliwością jest góra Cradle w kształcie olbrzymiej kołyski ; roślinność – lasy liściaste z bukiem południowym i eukaliptusem ; fauna : dziobaki, jamraje, kolczatki, diabły tasmańskie, wombaty tasmańskie i liczne gady i węże.
9. EGMONT – Nowa Zelandia
rok założenia – 1900
powierzchnia – 335 km2
Zajmuje rozcięty licznymi dolinami rzek wulkaniczny masyw Mount Egmont ( 2518 m n.p.m. ) leżący w zach. części Wyspy Północnej. Do atrakcji należy niewielkie jezioro i malownicze kaskady na strumieniach.
Roślinność : tussock ; bogaty świat ptaków z charakterystycznymi kiwi oraz sowami nowozelandzkimi.
10. MOUNT COOK – Nowa Zelandia
rok założenia – 1953
powierzchnia – 699 km2
Zajmuje wysokogórski obszar w środkowej części łańcucha Alp Południowych, z najwyższym szczytem Mount Cook ( 3764 m n.p.m. ) ; atrakcję stanowią liczne lodowce ( m.in. Tasmana, 29 km ) oraz malownicze jeziora : Pukaki i Tekapo ; pośród 40 gatunków ptaków charakterystyczna jest papuga kea.
11. FIORDLAND – Nowa Zelandia
rok założenia – 1904
powierzchnia – 12 570 km2
Zajmuje dzikie tereny w pd. – zach. części Wyspy Południowej ; w krajobrazie dominują wysokie szczyty górskie z kulminacją 2756 m n.p.m., należącą do pasm : Cameron, Hunter, Franklin, Murchinson i Stuart; atrakcją są głębokie doliny i jeziora polodowcowe np. Te Anau i Manapouri, malownicze wodospady np. Sutherland – 550 m i fiordy ze słynnym : Milford Sound ; wiecznie zielone lasy liściaste z bukiem południowym ; na wybrzeżach żyją delfiny, uchatki, kotiki i pingwiny Victoria ; w głębi lądu : endemiczne nietoperze, papugi kea i rzadkie ptaki – kiwi, takahe, weki i papugi kakapo.
12. HAWAII VOLCANOES – USA
rok założenia – 1916
powierzchnia - 919 km2
Położony na Oceanie Spokojnym w pd. części wulkanicznej wyspy Hawaii, w archipelagu Hawajów ; obejmuje potężny masyw Mauna Loa ( 4201 m n.p.m. ) i rozległą kalderę wulkanu Kilauea ( 1243 m n.p.m. ) ; krajobraz tworzą czarne skały z zastygłymi potokami lawy ; na wybrzeżu pustynia Kau ; bogata fauna z endemitem – gęś hawajska ( nene ).
13. RAPA NUI – Chile
rok założenia – 1935
powierzchnia – 66 km2
Położony na Oceanie Spokojnym , 3800 km od zach. wybrzeży Ameryki Pd., na niewielkiej skalistej , zbudowanej ze skał wulkanicznych Wyspie Wielkanocnej.
Utworzony w celu ochrony unikalnego krajobrazu wyspy, a także zachowania istniejących śladów starożytnej cywilizacji – ruin domostw z kamienia ( Orongo ) , platform kamiennych ( ahu ) oraz zagadkowych posągów o wys. do 6 m.
Występują tutaj stożki wygasłych wulkanów : Rano Kao i Rano Raraku.
Subskrybuj:
Posty (Atom)